Η Ελπίδα Έρχεται – Το Πρώτο Τηλεοπτικό Σποτ του ΣΥΡΙΖΑ
Ο τίτλος αποτελεί στίχο από τραγούδι του συγκροτήματος Faithless. Τον χρησιμοποιήσαμε για να φωτίσουμε κάπως τη χρήση του φόβου ως γενικευμένου εργαλείου πολιτικής προπαγάνδας .
Η επίκληση των συναισθημάτων, και κυρίως του φόβου, αποτελεί πάγια τακτική στην πολιτική επικοινωνία και η αρχή της εντοπίζεται από τους μελετητές του πολιτικού λόγου στην περίοδο του μεσοπολέμου στη Γερμανία. Εμπνευστής της ο Πάουλ Γιόζεφ Γκέμπελς, Υπουργός Προπαγάνδας της Ναζιστικής Γερμανίας και διαμορφωτής της προεκλογικής εκστρατείας του κόμματος των Εθνικοσοσιαλιστών του Αδόλφου Χίτλερ από το 1930. Το κόμμα καταλαμβάνοντας την πρώτη θέση αλλά όχι την αυτοδυναμία στις εκλογές του 1932 προσελκύει καταρχάς το ενδιαφέρον των μεγάλων βιομηχάνων της Γερμανίας οι οποίοι διαθέτουν ένα εκατομμύριο μάρκα για τον προεκλογικό του αγώνα, αντιλαμβανόμενοι τη δύναμη και την επιρροή που ασκούσε στα πλήθη. Πέραν, όμως, των χρημάτων που έλυναν πολλά προβλήματα του Χίτλερ έχει ενδιαφέρον να θυμηθούμε ένα απόσπασμα από τις προεκλογικές του ομιλίες: «οι κουμουνιστές θέλουν να καταστρέψουν τη χώρα, η δημοκρατία βρίσκεται σε κίνδυνο, οι κίνδυνοι βρίσκονται μέσα και έξω από τη χώρα. Χρειαζόμαστε νόμο και τάξη». Η προβολή του φόβου και η επίκληση της έννομης τάξης φέρνουν στην εξουσία έναν από τους μεγαλύτερους σφαγείς της ανθρωπότητας.
Υποβολέας των λόγων του ήταν φυσικά ο Γκαίμπελς ο οποίος για καιρό μελετούσε συστηματικά τα βιβλία ενός άλλου μάγου της αμερικάνικης διαφήμισης του Έντουαρντ Μπερνέζ, ανιψιού του Φρόιντ και κύριου εκφραστή των θεωριών του για την ψυχολογία των μαζών .
Ο Φρόιντ ισχυριζόταν ότι οι μάζες είναι χειραγωγήσιμες και εύπλαστες και ότι μπορεί κάποιος να αγγίξεις τις επιθυμίες και τους φόβους τους για να τις χρησιμοποιήσει προς όφελός του. Ο Γκέμπελς στόχευε με τη δραστηριότητά του να οδηγήσει τους Εθνικοσοσιαλιστές στην εξουσία με κάθε μέσο που επέτρεπε το δημοκρατικό Κράτος. Θαυμαστής του Μπερνέζ ο Γκέμπελς διακηρύττει ότι είναι καλύτερο να κερδίσεις την καρδιά του έθνους παρά να κερδίσεις την εξουσία με τη δύναμη των όπλων. Στόχος τους να ελέγχουν τους ανθρώπους όχι με τις καθιερωμένες αυταρχικές μεθόδους, αλλά με ένα υποκατάστατο της δημοκρατίας, όπου οι επιθυμίες και τα συναισθήματα της μάζας θα έπαιζαν έναν κεντρικό ρόλο. Αυτοί θα κατεύθυναν με τέτοιο τρόπο τα συναισθήματά τους, ώστε να διατηρούν το έθνος ενωμένο!
Ας επικεντρωθούμε, όμως στο φόβο, που είναι ένα βασικό συναίσθημα του ανθρώπου και προκαλείται από τη συνειδητοποίηση ενός πραγματικού ή πλασματικού κινδύνου ή απειλής. Ο φόβος είναι το πιο απομακρυσμένο από τη λογική συναίσθημα και έχει να κάνει σχεδόν πάντα με μελλοντικά γεγονότα, με καταστάσεις ή συμπεριφορές τις οποίες μπορούμε να διαφύγουμε ή να αποφύγουμε.
Ο φόβος, λοιπόν, συνδέεται με την προπαγάνδα, με τον έλεγχο των συναισθημάτων της μάζας από πλευράς της πολιτικής εξουσίας και είναι ένα διαχρονικό εργαλείο που χρησιμοποιείται κατά κόρον στην πολιτική επικοινωνία αναπαράγοντας το παράδειγμα του πρώτου διδάξαντα στην ναζιστική Γερμανία. Η χρήση του φόβου ως εργαλείο της πολιτικής επικοινωνίας περνάει στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού. Το 1964 οι Δημοκράτες (με υποψήφιο τον Λίντον Τζόνσον) επιλέγουν μια συγκλονιστική τηλεοπτική αντιδιαφήμιση για την προεκλογική καμπάνια τους: ένα κοριτσάκι μαδάει μια μαργαρίτα, ενώ η ανδρική φωνή στο βάθος ακούγεται να μετράει αντίστροφα για την πυρηνική καταστροφή. Στο μηδέν, έκρηξη και φωτιά! Το ανατριχιαστικό σποτ αποσύρθηκε αμέσως μετά την πρώτη ημέρα προβολής του, έκανε όμως τον γύρο του κόσμου στα τηλεοπτικά δελτία σηματοδοτώντας έναν άλλο τρόπο πολιτικής διαφήμισης.
Στην Ελλάδα στις εκλογές του Ιούνη του 2012 στο διαφημιστικό Σποτ της Νέας Δημοκρατίας ο δάσκαλος στην τάξη απαριθμώντας τις χώρες που ανήκουν στο ευρώ σιωπά στο επίμονο ερώτημα ενός μικρού κοριτσιού για το εάν ανήκει η Ελλάδα σε αυτό. Ταυτόχρονα διαδοχικά, εναγώνια βλέμματα παιδιών εναλλάσσονται στην οθόνη για να ακουστεί στο τέλος η υποβλητική φωνή που διαβεβαιώνει ότι η Νέα Δημοκρατία δεν… παίζει με το μέλλον των παιδιών της χώρας! Η σιωπή, η αδυναμία απάντησης και το άγνωστο που ελλοχεύει απειλητικό και κακόβουλο σε περίπτωση έξωσης της χώρας από το ευρώ ενεργοποιούν το φόβο, καταργούν τη λογική, υποθάλπουν την αδράνεια.
Και ερχόμενοι στο παρόν και στα καθ’ ημάς, αναλύοντας τα λόγια του Αντώνη Σαμαρά στην προεκλογική του ομιλία στη Χαλκίδα, διαβάζουμε «…αν εφαρμοστούν τα όσα λέει ο ΣΥΡΙΖΑ, η χώρα θα χάσει τα χρήματα του ΕΣΠΑ, τις αγροτικές επιδοτήσεις, τη ρευστότητα στο τραπεζικό σύστημα και την πιστωτική επέκταση από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα… Θέλουν να χρεοκοπήσει η χώρα για να κερδίσουν οι επιτήδειοι που έχουν βγάλει τα χρήματά τους στο εξωτερικό. Τα συμφέροντα των βολεμένων και των κερδοσκόπων της δραχμής εξυπηρετεί ο ΣΥΡΙΖΑ». Ευθυγραμμισμένο με το φοβικό λόγο του Αντώνη Σαμαρά το πρωτοσέλιδο των ΝΕΩΝ αναφέρει στις 7/1/2014 «τύμπανα δραχμής χτυπούν πάλι οι Γερμανοί», ενώ στις 27/12/2014 τα ‘ΝΕΑ’ πρωτοστατούν και πάλι στην προπαγάνδα τρόμου και κοσμώντας την πρώτη σελίδα της εφημερίδας με μια καφέ αρκούδα θέτουν το ερώτημα «Τι προτιμάτε; Να παγώσουμε στο πολικό κρύο, να μας φάνε οι αρκούδες;» Η επίκληση του φόβου για το άγνωστο βρίσκει πιο πρόσφορο έδαφος, τώρα, στην προεκλογική προπαγάνδα απέναντι στο ΣΥΡΙΖΑ που είναι όντως άγνωστος γιατί δεν έχει κυβερνήσει ποτέ μέχρι τώρα. Και η στόχευση του κυρίαρχου λόγου είναι να παραμείνει άγνωστος. Γι’ αυτό άλλωστε με εντολή Πρωθυπουργού απαγορεύτηκε η μετάδοση από την κρατική τηλεόραση του προγράμματος του ΣΥΡΙΖΑ στην ΔΕΘ. Είναι προτιμότερο να υπάρχει ομιχλώδης και λειψή ενημέρωση παρά να τίθενται τα ζητήματα στη βάση μιας συζήτησης προγραμματικού λόγου, ορθολογιστικά και ξεκάθαρα. Γι’ αυτό επίσης αποφεύγεται η πρόσωπο με πρόσωπο αντιπαράθεση του Αντώνη Σαμαρά με το μεγάλο αντίπαλό του και επιλέγεται η τακτική του κινδυνολογικού κλεφτοπόλεμου που του επιτρέπει να μοιράζει γενναιόδωρες μερίδες φόβου ενός άγνωστου, τρομακτικού μέλλοντος!
Φαίνεται πάντως, πως η τακτική της παραπληροφόρησης και του φοβικού λόγου… αρχίζει να μπάζει νερά. Ίσως γιατί η πληροφόρηση μέσα από τους διαύλους της ηλεκτρονικής ειδησεογραφίας αρχίζει και ξεδιαλύνει τα πράγματα. Ίσως γιατί απέναντι στο λόγο του φόβου και των τρομακτικών κινδύνων αρθρώνεται ένας άλλος λόγος που εκφράζει στοιχειοθετημένες ελπίδες! Ίσως να έφτασε η εποχή που ο κυρίαρχος λόγος χρειάζεται να εφεύρει νέους τρόπους. Όπως και να έχει το μέλλον, εκτός του ότι άρχισε,…. φαίνεται να έχει και ενδιαφέρον!
Όσα διαβάσατε αντλήθηκαν σε ένα μεγάλο τους μέρος από τις παρακάτω εκπομπές:
- Θεωρία στον Αέρα: Έννοιες – Ιδέες – Κριτική « Φόβος» stokokkino.gr
- Infowar με τον Άρη Χατζηστεφάνου stokokkino.gr
Επιμέλεια: Γιαννακίδου Χαρίκλεια
